Zapisy w średniowiecznych księgach sądowych - IHPAN -

BISKUPICE

W naszym rejonie jest często używana nazwa Biskupice. Możliwe, że niektóre wpisy w księgach dotyczą naszej miejscowości lub innej.

BISKUPICE (1220 z DLb. 3 s. 38 Biskupicze, 1322 Biscupicz, Byscupicze) 4,5 km na SE od Wieliczki.
BISKUPICE (1389 Biscupicz, Biscupicze, Byszkwpycze, Biscupice, Biskvpicze), dziś Biskupice Melsztyńskie, 4 km na NE od Czchowa.
BISKUPICE (1385 Biskupicz, Biskupicze, Byskupicze, Byskvpicze) 6 km na N od Uścia Solnego.
BISKUPICE (1357 Biskupicy, Byskupycze, Biskupice) 3 km na SW od Miechowa.
BISKUPICE (1394 Biscupicze, Biskupycze) 2 km na W od Pilicy.
BISKUPICE (1308 Byscupicze, Biskupicze) 17 km na SE od Częstochowy.
BISKUPIE ([1296-1320] Biskvpie, 1411 Byscupye, suburbium Episcopi ante Cracoviam, Biscubye, Byscupe, Bysscuppye, suburbium Cracoviense alias Biscupye, Antiqua Byskupye, Byskupycze [!], ulica Biskupia) przedmieście m. Krakowa, później jurydyka, dziś ul. Krowoderska (dawniej Biskupia) i plac Biskupi w Krakowie.

BISKUPICE - (1322 Peczenegy, 1388 Biskupicz, Piskupicz, Biscupowycze, Biskupice, Byscupycze) 7 km na W od Słomnik.

1. 1581 pow. prosz. (ŹD s. 24); 1470-80 n. par. Iwanowice (DLb. 1 s. 206).

2. 1470-80 B. graniczą z Iwanowicami drogą do Słomnik i przekopą, z Sułkowicami i Przybysławicami przekopą i zaroślami, z Minogą wielkim kopcem, z Lesieńcem drogą i kopcami, z Sieciechowicami i Przestańskiem drogą Miechowską, zaroślami oraz rz. Dłubnią; młyn na tej rz. (DLb. 1 s. 206-7).

3. Własn. bpa krak., następnie altarii Ś. Małgorzaty w katedrze krak. 1322 bp krak. Nanker uposażając zbudowaną przez siebie kaplicę Ś. Małgorzaty w kościele katedralnym krak. nadaje jej wieś P. z dzies. snop. oraz dzies. snop. we wsiach Biskupice i Jawczyce k. Wieliczki, a także w Cianowicach k. Smardzowic (KK 1, 127); (Nie ma pewności czy dotyczy to naszych Biskupic)

1388 kmiecie Staniecz Chiszczicz, Stanko Zichacz z P. (SP 8, 4570);

1401 → p. 4; 1418 Mik. Kytla kanonik skalbmierski oddala roszczenia Tomasza z Łuczyc o zalanie młyna w B. i 100 grz. szkody (ZK 6 s. 404);

1424 młynarz Drogosz (ZK 195 s. 272);

1426-30 Andrzej Łowinia z B.,

1426 arendator,

1428 ongiś z Łowini „heres de B.” (ZK 195 s. 392, 401; 196 s. 207, 338; GK 3 s. 33, 35, 39, 71, 97); 1428 Andrzej z B. pozywa Andrzeja ze Szczodrkowic o napad na jego dom w B. i o rany (SP 2, 2213);

1432 Jan z Kociny i Piotr Łapka z Łapanowa poręczają za czcig. Jana Wywelskiego kanonika krak. i prebendarza altarii Ś. Małgorzaty na zamku krak. Andrzejowi z Łowini, który będzie nadal trzymał wieś B. (ZK 10 s. 1-2);

1470-80 wieś nazywała się dawniej Pieczeniegi, ale nazwa ta została usunięta i wieś nazwano B. Ongiś wlasn. bpa krak., obecnie altarii Ś. Małgorzaty w katedrze krak. z nadania bpa Nankera w r. 1322. Dwór dobrze zbudowany z rolami, 13 ł. kmiec. Kmiecie odrabiają bydłem po 2 dni w tygodniu i po 2 powaby rocznie, płacą po 1 grz. czynszu, dają po 2 koguty i po 20 jaj, ospu ani serów nie dają, mają obowiązek powozu w ramach robocizny. Karczma z rolami płaci 2 kopy czynszu, 4 zagrody, 1 zagrodn. z rolą, który płaci 1 wiard. czynszu i odrabia pieszo 1 dzień w tygodniu, młyn na rz. Dłubni bez roli płaci 3 grz. czynszu (DLb. 1 s. 206-7); a. 1490-4 pobór z 10 ł., 1496-8 pobór z 9 i 1/2 ł., (ŹD s. 437; RP s. 135, 149, 161, 177, 191, 206, 83, 111, 37); 1499 pobór z 9 ł. (RP s. 8);

1529 własn. altarii Ś. Małgorzaty w katedrze krak., która pobiera tu czynsz od kmieci wart. 9 grz. oraz czynsz: 25 gr od 2 zagrodn., 2 1/2 grz. z karczmy, 5 grz. z młyna, 1 grz. z 1 ł. kmiec. (LR s. 172). 4. 1410 kanonik skalbmierski Mik. Kytlicz dokonując egzempcji 4 kmieci z B. w sprawie przeciw Bartłomiejowi kmieciowi z Iwanowic okazuje przyw. pr. niem. dla B. wydany przez króla Władysława (SP 2, 877).

5. 1322 → p. 3; 1470-80 dzies. snop. i kon. z całej wsi wart. 16 grz. altarii Ś. Małgorzaty w katedrze krak. (DLb. 1 s. 206); 1529 dzies. snop. wart. 10 grz. tejże altarii (LR s. 172).

Księgi sądowe wiejskie to rejestry czynności prawnych, które miały miejsce przed ławniczym sądem wiejskim. Zawartość informacyjna ksiąg sądowych wiejskich jest bardzo różnorodna. Dominują w nich sprawy majątkowe sporne i niesporne dotyczące sprzedaży ziemi, podziału ojcowizny i innych spraw spadkowych. Rejestrowane są też transakcje bydłem, ugody rodzinne, darowizny i pożyczki pod zastaw. Od czasu do czasu, pojawiają się testamenty i sporządzane przy tej okazji inwentarze ruchomości. W księgach były rejestrowane też sprawy karne.

Zwykle na zawartość konkretnej księgi mieli wpływ sami właściciele wsi. Wiele z nich było zakładanych na ich wyraźny rozkaz. Chłopi mieli swobodny dostęp do wpisywania swoich spraw, ale panowie zostawiali sobie możliwość kontroli i kasacji wpisów (głównie tych dotyczących spraw majątkowych). Interwencje władzy zwierzchniej wsi w księgi były jednak dość rzadkie. Wynikały, bądź z bezpośredniej interwencji osób zainteresowanych, lub pojawiały się w sprawach dotyczących samego pana.

Połowa XIV w.; starszy wielkopolski z Piotrkowa z l. 1356-1362 (34 artykuły); młodszy małopolski z Wiślicy (59 artykułów) Ustrój państwa, 2/3 przepisów to prawo karne, postępowanie sądowe, szczątkowo prawo cywilne Statuty rozwijały się począwszy od koń. XIV w.: dodawano tzw. ekstrawaganty = drobne ustawy Kazimierza Wielkiego i następców; prejudykaty = orzeczenia w formie kazusów; petyta = projekty ustaw; Od przełomu XIV i XV w. – tworzenie jednego statutu małopolsko-wielkopolskiego, tzw. zwody (wielkopolski ok. 50 i małopolski ok. 100 artykułów); najpowszechniejsze w XV w. były tzw. dygesta - 130 artykułów; Dygesta wydrukowano w zbiorze tzw. Syntagmata 1487-1489 w Lipsku; ogłoszone przez Jana Łaskiego w 1506 r.; małe znaczenie praktyczne do 1454 r. (przywilej nieszawski), kiedy to król nakazał sądzenie szlachty wg prawa pisanego Tłumaczenia Statutów na język polski – poł. XV w. Świętosława z Wojcieszyna

Prawo nie działa wstecz - Cum omnes constitutiones et statuta legem imponant rebus et negotii presentibus et futuris et non preteritis "Gdyż wszystkie ustawienia i statuta wkładają rzeczom a dziejom przyjdącym, nie przeminęłym".

Zwyciężony w procesie sądowym winien uczynić zadość wyrokowi zanim jeszcze opuści sąd" - Quia victus tenetur victori satisfacere ... neque de iudicio prius recedat, nisi satisfaciat de eo in quo est condemnatus.

Nikt nie może czerpać korzyści z popełnionego bezprawia - inobedientes de malitia ipsorum commodum non deportant - "nieposłusznym złoczyństwo nie przyniesie korzyści".

Nikt swego prawa nie może zostać podstępnie pozbawiony - iure suo nullus debeat defraudari "Nikt ze swego prawa ma być schytrzon a chytrze pozbawion" (1459).

Nikomu nie wolno odmawiać prawa do obrony, która jest prawem naturalnym -  cuilibet sua defensio et tuitio, cum iuris sit naturalis, non est deneganda.

Zawinione niestawiennictwo powoda (contumacia) jest czymś większym niż niestawiennictwo pozwanego  - contumacia actoris...est maior quam rei. W przekładzie Swiętosława z Wojcieszyna reguła ta brzmi: "niestanie powodowo jest większe niźli sąprzowo".

Nie należy wzruszać sprawy prawomocnie zakończonej - Quamvis negotia mortua et finita, quasi contra naturam, difficile sit retractare - W przekładzie Swiętosławowym zasada ta brzmi: "Jakokole rzeczy umorzone a dokonane przeciwko przyrodzeniu trudno mają być odmienione".

W sądach nie powinno być pośpiechu w sądzeniu spraw - Licet in pluribus casibus celeritas commendetur, tamen autem celeritas in iudiciis et causis expediendis rationabiliter quandque non est observanda, sed potius amplianda et dilatanda ex eo quod iudicantem cuncta oportet rimari - "Aczkolwiek w wielu rzeczach rączość chwalona bywa, wszakoż ta rączość w sądzach a w rozprawieniu rzeczy, roztropnie niegdy ma być powściągniona, gdyż sądzący potrzebno jest wszego się badać"