W nocy z 26 na 27 grudnia 1944 roku odbył się ostatni lot legendarnych "cichociemnych". Aby potajemnie przedostać się na teren okupowanej Polski, żołnierze wyruszyli z Brindisi we Włoszech. Po przebyciu samolotami około 1350 kilometrów zostali zrzuceni w kraju na spadochronach. Skok odbył się na placówce koło Nowego Targu, druga grupa brytyjska misja wojskowa tej samej nocy została zrzucona na placówkę pod Janowem koło Częstochowy.

Pierwsza książka o Cichociemnych ukazała się w PRL w 1957 roku z serii "Żółty Tygrys". Obejmowała ona historie nie tylko skoczków z Londynu, ale również z Moskwy. Sama nazwa "cichociemni" była później w PRL zakazana, czego przykładem mogą być wspomnienia kpt. A. Paczkowskiego "Wani", które w latach siedemdziesiątych ukazały się pt. "Lekarz nie przyjmuje", a dopiero po 1981 roku wyszły jako "Ankieta cichociemnego". O cichociemnych już na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych pisał C. Chlebowski, kiedy to ukazało się pierwsze wydanie książki "Pozdrówcie Góry Świętokrzyskie" poświęcone J. Piwnikowi "Ponuremu" (pierwsze wydanie 1968). Ponadto ukazywały się artykuły, np. Szatsznajdera. Należy podkreślić, że przez wiele lat podstawowym źródłem do dziejów cichociemnych był zbiór wspomnień "Drogi cichociemnych" wydany po raz pierwszy w Londynie w 1954 roku. W roku 1988 - nakładem Wydawnictwa Ministerstwa Obrony Narodowej - ukazały się wspomnienia Tomasza Kostucha ps. "Bryła" pt. "Podwójna pętla. Wspomnienia cichociemnego".

„Drogi Cichociemnych” - praca zbiorowa – recenzja

„Nazywamy się cichociemnymi. Nazwa niejednemu wyda się może dziwaczna, ale spróbujcie znaleźć lepszą na określenie takiego charakternika, który potrafi zjawić się nie spostrzeżony tam, gdzie go najmniej się spodziewają i pożądają, cicho a sprawnie narobić nieprzyjacielowi bigosu i wsiąknąć nie dostrzegalnie w ciemność, w noc – skąd przyszedł.

Tak napisali we wstępie do recenzowanej książki autorzy.

O takich właśnie polskich żołnierzach czasu II wojny światowej opowiada recenzowana książka, a narratorami niezwykłych przeżyć są sami cichociemni.

Wśród autorów można znaleźć zarówno znane nazwiska, np. Kazimierza Iranka-Osmeckiego („Makary„), „Heller„, Tadeusza Rungego („Witold„), Tadeusza Gaworskiego (”Lawa”), Adolfa Pilcha (”Dolina”), jak i te, które trudniej rozpoznać. Dodatkowe rozdziały poświęcono Józefowi Sławkowi Hartmanowi i Leopoldowi Okulickiemu. Książkę uzupełniają: lista komendantów i instruktorów kursów specjalnych, kurierów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przetransportowanych do Polski, cichociemnych zrzucanych do innych państw. Znajduje się tutaj także wykaz skoczków przeszkolonych i zaprzysiężonych, gotowych do misji w kraju. Pozycję kończą natomiast indeksy nazwisk i pseudonimów oraz nazw geograficznych.

Autorzy podzielili swoją pracę na jedenaście rozdziałów, tematycznie i chronologicznie. Początkowe przedstawiają nabór, szkolenie, pierwsze skoki spadochronowe. Następne to zrzut do okupowanej Polski, nawiązanie łączności oraz te, zatytułowane Walka bieżąca i Wywiad. Dalsza część Dróg Cichociemnych najbardziej mnie zainteresowała, bowiem opowiada ona o akcji „Burza”, Powstaniu Warszawskim. Autorzy kończą bohaterską epopeję rozdziałem o smutnym tytule: Kraty i druty. Dość powiedzieć, że mówi on nie tylko o niemieckich „kratach i drutach”, ale również o więzieniach w Polsce wyzwolonej przez Sowietów.

Ludwik Warchuła („Ignac”) wspomina:

„Ósmy miesiąc siedzę w więzieniu. Bez krat dane mi było przeżyć tylko tydzień w „wolnej i oswobodzonej” Polsce. Gdy mnie uwięzili, przez okienko mej celi widziałem najpierw, jak mróz pętał ziemię i padały śniegi; potem zaspy stopniały, zjawiły się pączki i rozwinęły w liście. Lato było w pełni, a ja wciąż siedziałem.

Gorzkie to i smutne… Tak komunistyczny twór, zwany Polską Ludową, rządzony rękami zdrajców i sprzedawczyków, odwdzięczał się prawdziwym bohaterom.

Jak już wcześniej wspomniałem, szczególnie zainteresowały mnie rozdziały mówiące o otwartej walce polskiej armii podziemnej z okupantem podczas akcji „Burza” oraz w trakcie Powstania Warszawskiego. Bardzo zajmującym tekstem jest Ostatni akt Kazimierza Iranka-Osmeckiego, traktujący o kulisach podjęcia rozmów kapitulacyjnych oraz o podpisywaniu samego aktu. Inną pasjonującą opowieścią jest tekst „A.N. Curie” Antoniego Pospieszalskiego pt. Z misją brytyjską w Polsce, mówiący o jedynej brytyjskiej misji obserwacyjnej zrzuconej do Polski dopiero pod koniec grudnia 1944 r.

Należy podkreślić, że Polacy zabiegali o nią już w lutym 1944, kiedy konflikt na froncie wschodnim zaczął ogarniać przedwojenne granice II Rzeczypospolitej. Prośby o tę interwencję nasiliły się tuż przed walką Powstania Warszawskiego oraz w jej trakcie. Niestety rząd brytyjski wahał się z wysłaniem swoich obserwatorów, ponieważ teren Polski to był „sowiecki teatr wojny„. Rozterki Brytyjczyków były na tyle silne, że dopiero 26 grudnia 1944 r. zrzucono pięć osób w pobliżu Żarek pod Częstochową. Uczestnicy tej misji spotkali się z ówczesnym komendantem AK – gen. L. Okulickim „Niedźwiadkiem„. Mieli także możliwość przeprowadzenia rozmów ze zwykłymi partyzantami z AK, AL, NSZ oraz z radzieckimi skoczkami spadochronowymi. Po przetoczeniu się frontu, 17 stycznia 1945 r., oddali się w ręce Rosjan. Uznano ich za szpiegów, aresztowano i uwięziono, potem przewieziono do Moskwy. Dopiero tam członkowie „spóźnionej” misji zostali umieszczeni w ambasadzie brytyjskiej. Choć misja była właściwie nieudana – spóźniona o rok, tylko jedna!, przeprowadzona w czasie, kiedy AK była praktycznie po wielkich walkach, tj. po ”Burzy” i powstaniu w Warszawie, to jej uczestnicy tak podsumowali swoje posłannictwo:

„To jednak można o wynikach naszej misji powiedzieć, że trzech chłodno sceptycznych brytyjskich oficerów przerobiła na zażartych wielbicieli wszystkiego co polskie.

Styl autorów wspomnień zaprezentowanych w książce jest bardzo dobry – nie ma więc obawy przed nudą podczas czytania. Warto zaznaczyć, że są to relacje bezpośrednich świadków wydarzeń, przez co publikacja dodatkowo zyskuje jako źródło historyczne.

Książka Drogi Cichociemnych to lektura dla każdego pragnącego poznać specyfikę walki i codziennego życia polskich cichociemnych. Czytelnicy zainteresowani II wojną światową, walką konspiracyjną w okupowanym kraju i ogólnie historią Polski znajdą wiele interesujących informacji. Polecam.

Na zakończenie recenzji warto odnotować, że jest to już czwarte wydanie tej książki. Wcześniejsze to lata 1972 (Koło Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej), 1993 i 2008 (Bellona).

Dbaniem o to aby historia była znana z wielkim oddaniem pomaga w tym Jednostka Specjalna GROM, która dziedziczy tradycje cichociemnych. 15 maja 2005 r. odsłonięto na terenie jednostki GROM pomnik poświęcony Cichociemnym Spadochroniarzom AK.

Już w roku 1943 w związku z niemieckimi klęskami na wschodnim froncie dowództwo AK rozpoczęło tworzenie struktur na wypadek okupacji przez ZSRR. Powstała organizacja NIE łącząca struktury cywilne i wojskowe, mająca na celu samoobronę i podtrzymywanie morale polskiego społeczeństwa w oczekiwaniu na wojnę Zachodu z ZSRR. Organizacja ta jednak została znacznie osłabiona w wyniku akcji „Burza” i powstania warszawskiego. Dodatkowym ciosem było aresztowanie dwóch najważniejszych osób w konspiracji: gen. bryg. Emila Fieldorfa i gen. bryg. Leopolda Okulickiego. 7 maja 1945 rozwiązano NIE i powołano nową organizację: Delegaturę Sił Zbrojnych na Kraj, która przetrwała kilka miesięcy i została zastąpiona Ruchem Oporu bez Wojny i Dywersji „Wolność i Niezawisłość”

1. por. Jan Franciszek Marek - "Walka", "Baby", "Jaś", "Krzemień", "Wyrwa", "Spad", vel Ryszard Jerzy Świtalski, vel Johan Bergman. 13.V.1943 r. zestrzelony z dachu domu przy ul. Wspólnej 54/56 w Warszawie. Ciężko ranny i częściowo sparaliżowany, odwieziony do szpitala na Solcu. Poprosił grypsem o truciznę. Czy ją otrzymał nie wiadomo.

2. por. Zbigniew Bartłomiej, Eugeniusz Piasecki - "Orlik", "Topór", "Zbyszek", "Skoczek", "Fer". 31.V.1944 r. aresztowany przez Gestapo lub Kripo w Warszawie i wywieziony do Gross-Rosen (nr. 12724) po nieudanej ucieczce przeniesiony 8.II.1945 r. do Mittelbau (nr.118315)

3. por. Jan Kazimierz Kochański - "Jarma", "Alojzy", "Maciek", vel Maciej Zubowicz. 1.XI.1943 r. aresztowany przez Gestapo we Lwowie przy ul. Kleparowskiej 8 i przewieziony do Warszawy. Siedział na Pawiaku. 16.II.1944 r. został wyprowadzony z celi i już do niej nie wrócił.

4. kpt. Bogdan Juliusz, Konrad Piątkowski - "Mak", "Dżul", vel Stanisław Karpiński.

5. por. Jan Rostek - "Dan", "Bob", vel Stefan Andruszczak.

6. por. Wiesław Ipohorski-Lenkiewicz - "Zagroda", "Misza", vel Michał Szewczyk.

7. por. Janusz Zalewski - "Chinek", "Chińczyk","Henryk", "Hynek", vel Jan Zalewski.

8. por. Alfred Zawadzki-"Kos". Na począku grudnia 1942 r. aresztowany przez Gestapo na stacji kolejowej Piotrowice (Zaolzie) wraz z Wilhelmem Wawrzyńczykiem. Podczas aresztowania złamano mu rękę i nogę. Przywieziony prawdopodobnie do Gestapo w Bielsku Białej.

9. kpt. Hieronim Leszek Antoni Ładoga - "Lak", "Roch", vel Jerzy Kowalski.

10. kpt. Władysław Szumiński - "Dach", "Żydówa", "Karol", vel Marcin Matysiak.

11. kpt. Florian Edmund Adrian - "Liberator", "Florek", vel Edmund Neuman, vel Czesław Wawerski.

12. mjr. Michał Tajchman - "Mikita". 3.VIII.1944 r. w Powstaniu Warszawskim wyszedł na Pola Mokotowskie z podpalonej kamienicy przy ul. Polnej wraz z żoną Małgorzatą z domu Lardelli i ośmiomiesięcznym dzieckiem. Nikt się nie odnalazł.

13. plut. Stanisław Kazimierczak - "Ksiądz", vel Alfred Drozd, prawdopodobnie vel Alfred Dobija. W maju 1943 r. aresztowany przy kontroli dokumentów na jednej z dwu tras kolejowych: Warszawa - Małkinia lub Warszawa - Ostrołęka. Według nie potwierdzonych relacji zaginął w Ostrołęce lub przywieziony do Oświęcimia a stąd do Neugamme.

14. plut. Michał Parada - "Mapa", "Dąb". W Powstaniu Warszawskim w pierwszych dniach sierpnia w Śródmieściu, w składzie kompanii radio Komendy Okręgu AK Warszawa. Ostatnio widziany 10.VIII.1944 r. na Starym Mieście.

15. ppor. Stefan Ignacy Antoni Jasieński - "Alfa", "Urban", około 29.IX.1944 r. ranny i aresztowany pod Malcem (obecnie Kęty) koło Oświęcimia i przewieziony do obozu. Od stycznia 1945 r. brak wiarygodnych informacji.

16. por. Oskar Czesław Farenholc - "Sum", vel Jerzy Stawicki, vel Franz Henzel, vel John Kennedy. 6.X.1943 r. ranny i aresztowany przez SD przy Al. Szucha 12 w Warszawie. W śledztwie "grał" Anglika. Na Pawiaku był do lipca 1944 r., następnie prawdopodobnie wywieziony do Gross-Rosen.

17. ppor. Adam Paweł Riedl - "Rodak", vel Jerzy Matliński. Około 7.III.1944 r. aresztowany w Skarżysku, miesiąc później wywieziony do Gross-Rosen.

18. ppor. Olgierd Jan Wiktor Stołuhno - "Stewa", vel Olgierd Pluszczeński, vel Mateusz Lisicki. 30.IV.1943 r. aresztowany przez Kripo przy ul. 6 sierpnia 4 w Warszawie. Wywieziony samochodem w kierunku Al. Szucha.

19. ppor. Franciszek Żaak - "Mamka", "Hiacynt". 31.V.1944 r. aresztowany przez Gestapo podczas pracy na radiostacji 36/J przy ul. Paulinów 30 we Lwowie. Podczas aresztowania ciężko pobity. Został rozstrzelany po wywiezieniu z więzienia przy ul. Łąckiego pod koniec drugiej dekady lipca, prawdopodobnie 19 lub 20 VII.1944 r.

20. ppor. Ryszard Władysław Chmieloch - "Błyskawica"

21. kpt. Cezary Nowodworski -"Głóg"

22. ppłk. Romuald Bielski - "Bej"

23. ppor. Tadeusz Stanisław Tomaszewski - "Wąwóz". 5.VIII.1944 r. w Powstaniu Warszawskim na Woli, podczas walki baonów "Czata 49" i "Pięść" w rejonie ulic Gostyński - Tyszkiewicz - Płocka, został ciężko ranny (zgiął się w pół i upadł). Odtąd nikt go nie widział.

Męczeńską śmierć tylko w granicach Polski pojałtańskiej ponieśli:

- mjr Andrzej Czaykowski „Garda” (1953 r.),
- mjr Hieronim Dekutowski „Zapora” (1949),
- ppor. Stefan Górski „Brzeg” (1948),
- mjr Bolesław Kontrym „Żmudzin” (1953),
- kpt. Aleksander Kułakowski „Rywal” (1944),
- kpt. Michał Nowakowski „Harpun” (1961),
- ppor. Czesław Rossiński „Jemioła” (1945),
- kpt. Mieczysław Szczepański (1945),
- mjr. Witold Uklański „Herold” (1954),
- kpt. Stanisław Winter „Stanley” (1945).


Trzech cichociemnych zginęło w walce z Sowietami w sierpniu 1944 r. pod Surkontami

- ppłk Maciej Kalenkiewicz „Kotwicz”,
- kpt. Franciszek Cieplik „Hatrak” - rannego zamordował bagnetem rosyjski żołdak
- rtm. Jan Skrochowski „Ostroga”)

Ostatni Komendant Główny AK, gen. bryg. Leopoldzie Okulickim ps. „Niedźwiadek”, w marcu 1945 r., pod pozorem rozmów z Rosjanami zwabiony został w zasadzkę i porwany, ostatecznie zaś trafił na Łubiankę. Skazany w słynnym procesie „szesnastu”, 24 grudnia 1946 r. został zamordowany w więzieniu sowieckim.

Z kolei kpt. Michał Wilczewski ps. „Uszka”, w trakcie aresztowania przez NKWD we Lwowie w lutym 1945 r. popełnił samobójstwo, a z łagru sowieckiego nie powrócił ppor. Adam Krasiński ps. „Szczur”, zamordowany w 1945 r.

Byli to najpiękniejsi z pięknych pod względem ideowym żołnierze Polski Niepodległej, wychowani w II Rzeczpospolitej. W żaden sposób nie można o Nich zapomnieć…

Kurierzy Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz emisariusze stronnictw politycznych zrzuceni ze spadochronem w Polsce.

Stosowana w W. Brytanii nazwa "kociak" wywodzi się od nazwiska ministra spraw wewnętrznych profesora Stanisława Kota, który osobiście odprawiał do Kraju pierwszego kuriera rządowego bomb. Czesława Raczkowskiego. Mimo, że Kot wyjechał do ZSRR jako ambasador RP, kurierzy polityczni do końca zostali "kociakami". Najwcześniejszy znany zapis znajduje się w pamiętnikach kpt. Jana Górskiego, który pod datą 9.XII.1941 pisze o "szlachetnych kociakach",nieco dalej wspomina młodego ppor. Tadeusza Kciuka jako "sympatycznego, małego kociaka".

Berezowski Zygmunt "Zyzio", emisariusz Stronnictwa Demokratycznego
plut. Błaszczak Jan "Kret" 18/19 XI 44, kurier delegatury Rządu na Kraj
st. strz. Cegłowski Jan "Konik" 1/2 X 42, kurier delegatury Rządu na Kraj
ppor. Chciuk Tadeusz "Celt" 27/28 41, kurier delegatury Rządu na Kraj
por. Chciuk tadeusz "Sulima" 3/4 IV 44, kurier delegatury Rządu na Kraj
plut. Cias Jan "Kula" 12/13 IV 44, kurier delegatury Rządu na Kraj
kpr. Cużytek Adam 3/4 IX 42, kurier delegatury Rządu na Kraj
kpr. Czyżewski Wiktor "Cap" 25/26 I 43, kurier delegatury Rządu na Kraj
Domański Jan "Bartnicki" emisariusz Stronnictwa Ludowego
szer. Górski Józef "Borowik" 18/19 XI 44, kurier delegatury Rządu na Kraj
ppor. Janicki Leszek 27/28 III 42, kurier delegatury Rządu na Kraj
ppor. Karamać Wiktor "Kabel" 8/9 IV 44, kurier delegatury Rządu na Kraj
strz. Klima Franciszek "Witoski" 19/20 V 44, kurier delegatury Rządu na Kraj
ppor. Lerski Jerzy "Jur" 19/20 II 43, kurier delegatury Rządu na Kraj
ppor. Litwin Roman 16/17 III 43, kurier delegatury Rządu na Kraj
ppor. Łuczkiewiecz Stanisław 26/26 I 43, kurier delegatury Rządu na Kraj
ppor. Mara-Meyer Jerzy "Filip" 30/31 III 42, kurier delegatury Rządu na Kraj
ppor. Młynarz Franciszek "Biegacz" 18/19 X 43, kurier delegatury Rządu na Kraj
ppor. Moszyński Benedykt "Andrzej" 6/7 V 42, kurier delegatury Rządu na Kraj
ppor. Niedbał Stanisław "Bask" 10/11 V 44, kurier delegatury Rządu na Kraj
ppor. Nodzyński Jan "Łuk" 24/25 V 44, kurier delegatury Rządu na Kraj
kpr. Olędzki Aleksander "Rab" 24/25 III 43, kurier delegatury Rządu na Kraj
Ołtarzewski Stanisław, kurier delegatury Rządu na Kraj
bomb. Raczkowski Czesław "Włodek" 15/16 II 41
         Ritinger Józef "Salamandra" 3/4 IV 44, kurier delegatury Rządu na Kraj
ppor. Samotus Tadeusz "Lis 2" 16/17 II 43, kurier delegatury Rządu na Kraj
ppor. Segieda Napoleon "Wera" 7/8 XI 43, kurier delegatury Rządu na Kraj
ppor. Smolak Kazimierz "Nurek" 16/17 IX 43, kurier delegatury Rządu na Kraj
bomb. Stach Stanisław 3/4 IX 42, kurier delegatury Rządu na Kraj
kpr. Strzelecki Wiktor "Buka" 27/28 XII 41, kurier delegatury Rządu na Kraj
kpr. Waniek Henryk "Pływak" 9/10 IV 44, kurier delegatury Rządu na Kraj
st. uł. Zaborowski Stanisław 30/31 III 42, kurier delegatury Rządu na Kraj

Część z kurierów cywilnych pozostała w Polsce do końca wojny. Niektórzy z nich na wezwanie centrali w Londynie wracali drogą lądową przez Budapeszt, nieliczni szli przez Niemcy. Tylko wyjątkowo istniała możliwość powrotu samolotem. Przeprowadzono jedynie trzy operacje „Most”163, połączone z przerzuceniem samolotami kurierów do kraju, i zabrania z powrotem do Włoch krajowych wysłanników. Jako ciekawostkę można podać informacje o przygotowywanej w 1943 r. drodze dla krajowych kurierów przez Niemcy do Francji, a z tamta samolotami do Anglii. Operacja ta była przygotowywana we współpracy z Anglikami. Chodzi tu zapewne o operacje typu pick-up, przeprowadzane przez lekkie samoloty (Hudson lub Lysander) połączone z lądowaniem we Francji i podjęciem kurierów. Wiadomość o przygotowywaniu takiej drogi łączności znajdowała się w liście Wydziału Społecznego MSW, zabranym do Polski przez kuriera K. Smolaka („Nurek”) we wrześniu 1943 r.164. Jak do tej pory brak informacji o wykorzystywaniu tej drogi z Francji do Anglii przez kurierów cywilnych wysłanych z kraju. Z operacji pick-up korzystało kilku Polaków, ale należeli oni do konspiracji na terenie Francji. Natomiast 18 października 1944 r. odleciał samolotem z Lyonu do Anglii ppor. Alfons Franciszek Zając (Ryszard Mieszkowski, „Fonsio”, „Szprot”)165. Był on żołnierzem AK, choć istnieją też informacje o jego pracy w cywilnej komórce „Zachód”, zajmującej się utrzymywaniem kontaktu ze skupiskami Polaków wywiezionymi na roboty do III Rzeszy. Został 6 czerwca 1944 r. wysłany drogą lądową do Szwajcarii, celem sprowadzenia stamtąd 25 ludzi (tzw. „werowców”) gotowych do działania na terenie Niemiec. Ze Szwajcarii został przerzucony do Francji, a stamtąd do Anglii. Ukończył kurs spadochronowy od 19 do 24 listopada 1944 r. W lutym 1945 r. przeniesiony do Samodzielnej Sekcji Oficerów Łącznikowych. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami 18 czerwca 1946 r.166. W tymże roku był p.o. dowódcy kompanii w Ośrodku Zapasowym nr 1 Jednostek Dyspozycyjnych.

- Jan Mika (Jean Legrand, „Jasiek”), ułan, urodzony 7 października 1920 r. w Brzesku k. Krakowa, żołnierz Wojska Polskiego we Francji, od jesieni 1941 r. w MSW, zrzucony we Francji 14/15 maja 1943 r. w rejonie Saint–Etienne, operacja „Shawl”/”Physicican 28”; W. Grabowski, Konspiracja polska we Francji – część 2, „Zeszyty Historyczne” Paryż 2009, z. 170, s. 89–119.

- Andrzej Tęcza (Andrew Krypel, André Lejeune, „Jędrek”), strz., urodzony 19 stycznia 1921 r. – zrzucony we Francji 16/17 września 1943 r. w rejonie Saint–Etienne, operacja „Muster”; NA, HS 9/1449, akta osobowe – niedostępne do 1 stycznia 2031 r. 133 NA, HS 7/184, Historia Sekcji EU/P.

- Wiktor Bogdan Stasiak („Lin”), urodzony 12 sierpnia 1912 r., w Wielkiej Brytanii żołnierz szwadronu łączności Dywizji Pancernej, zaprzysiężony „do pracy krajowej” 5 października 1943 r., „odkomenderowany do prac specjalnych MSW” 4 maja 1944 r., w początkach 1945 r. miał być zrzucony w Polsce, następnie w składzie placówki MSW w Rzymie. IPMS, sygn. A.9E/107, Zaświadczenie P. Siudaka z 22 IX 1944 r.; NA, HS 9/1408/3, akta osobowe – niedostępne do 1 stycznia 2031 r.

- Piotr Zaremba zbiegł w sierpniu 1940 r. z niewoli niemieckiej, był kurierem w akcji ewakuacji żołnierzy polskich z Francji do Portugali, posiadał Zwykły Znak Spadochronowy nr 3488. Patrz: Historia Polskiego Znaku Spadochronowego…, s. 176 – tu jako: chorąży, 1 SBS, Market Garden.

sierż. Brogowski Tadeusz 9.IV.45 Płn. Włochy
kpt. Buryn Władysław 19.XII.44 Płn. Włochy
rtm. Galica Władysław 25.VIII.44 Francja
por. Gradowski Leon 17.X.43 Albania
por. Hołły Stanisław 8.IX.43 Grecja
por. Hołły Stanisław 5.VI.44 Grecja - ponowny skok
kpt. Kowalik Roman 9.IV.45 Płn. Włochy
por. Kurasiewicz Tomasz 5.VI.44 Grecja
ppor. Lisowski Jerzy 25.X.44 Grecja
kpt. Maciąg Józef 16.VI.43 Jugosławia
kpt. Majeranowski Jan 13.V.44 Francja
st. strz. Michalak Jakub 9.II.44 Francja
por. Piątkowski Zbigniew 10.IX.43 Jugosławia
por. Skolimowski Jerzy 14.IX.44 Grecja
rtm. Sokołowski Stanisław 28.VI.42 Francja
por. Śreniawa-Saganowski Henryk 9.IV.45 Płn. Włochy
por. Waletko Jerzy 5.VI.44 Grecja
mjr. Ihnatowicz Aleksander 1943 Płn. Włochy (instruktor cichociemnych w Anglii)
mjr. Ihnatowicz Aleksander 1945 Jugosławia

Jest to lista 316 cichociemnych którzy złożyli przysięgę na Rotę Armii Krajowej i oddali skok nad Ojczyzną. Nie wszystkim im dane było stanąć ponownie na ojczystej ziemi- dziewięciu z nich zginęło w szczątkach rozbitych samolotów lub podczas skoku bojowego nad Polską.

- "A"
Adrian Florian "Liberator"
- "B"
Bałuk Stefan "Starba"
Bator Ignacy "Opór"
Bazała Leon "Striwiąż"
Bąkiewicz Zbigniew "Zabawka"
Benedyk Tadeusz "Zahata"
Benrad Adam "Drukarz"
Bernaczyk Kazimierz "Rango"
Betkowski Jacek "Topór"
Biały Jan "Kadłub"
Bichniewicz Jerzy "Błękitny"
Bidziński Niemir "Ziege Karol"
Biedrzycki Stanisław "Opera"
Bielski Romuald "Bej"
Bieniea Jan "Osterba"
Bieżuński Jan "Orzyc"
Bilski Kazimierz "Rum"
Boryczka Adam "Brona"
Borys Adam "Pług"
Burdziński Tadeusz "Malina"
Busłowicz Michał "Bociek"
Buyno Jerzy "Gżegżółka"
Bystrzycki Przemysław "Grzbiet"
Bzdawka Bernard "Siekiera"
- "C"
Cetys Teodor "Wiking"
Chmieloch Ryszard "Błyskawica"
Chmielowski Antoni "Wołk"
Chyliński Eugeniusz "Frez"
Cieplik Franciszek "Hatrak"
Czaykowski Andrzej "Garda"
Czepczak-Górecki Bronisław "Zwijak"
Czerwiński Kazimierz "Bryzga"
Człapka Kazimierz "Pionek"
Czuma Józef "Skryty"
- "D"
Dąbrowski Adam "Puti"
Dekutowski Hieronim "Zapora"
Dmowski Stanisław "Podlasiak"
Dziadosz Rudolf "Zasaniec"
Dzikielewski Feliks "Oliw"
- "E"
Eckhardt Mieczysław "Bocian"
Emir-Hassan Jerzy "Turek 2"
- "F"
Farenholc Oskar "Sum"
Fijałka Michał "Kawa"
Flont Władysław "Grandziarz" lub "Grandziarzon"
Fortuna Ludwik "Siła"
Fuhrman Kazimierz "Zaczep"
- "G"
Gałecki Adolf "Maszop"
Garczyński Marian "Skała"
Gaworski Tadeusz "Lawa"
Gilowski Stanisław "Gotur"
Godzik Władysław "Skrzat"
Golarz-Teleszyński Marian "Góral 2"
Gołębiowski Marian "Ster"
Gołuński Norbert "Bombram"
Górski Jan "Chomik"
Górski Stefan "Brzeg"
Grodzicki Krzysztof "Jabłoń"
Gromnicki Zygmunt "Gula"
Grun Bronisław "Szyb"
Grycz Jan "Dziadzio"
- "H"
Harasymowicz Stanisław "Lalka"
Hauptman Władysław "Gapa"
Heczko-Kalinowski Gustwa "Skorpion"
Hencel Stanisław "Pik"
Hoffman Wojciech "Bugaj"
Hörl Jan "Frog"
- "I"
Iglewski Antoni "Ponar" lub "Vanadi"
Ignaszak Stefan "Drozd"
Ipohorski-Lenkiewicz Wiesław "Zagroda"
Iranek-Osmecki Kazimierz "Heller" lub "Makary"
Iszkowski Jerzy "Orczyk"
- "J"
Jabłoński Bolesław "Kalia"
Jachciński Henryk "Kret"
Jackiewicz Bolesław "Łabędź"
Jagileski Stanisław "Gacek"
Jakubowski Ewaryst "Brat"
Jankowski Stanisław "Burek"
Januszkiewicz Henryk "Spokojny"
Jarosz Janusz "Szermierz"
Jasieński Stefan "Alfa" lub "Urban"
Jastrzębski Antoni "Ugór"
Jaworski Tadeusz "Gont"
Jaworski Tadeusz Stanisław "Bławat"
Jeziorański Zdzisław, Nowak Jan "Zych"
Jokiel Jan "Ligota"
Jurecki Marian Aleksander Józef "Orawa"
Jurkiewicz Longin "Mysz"
- "K"
Kalenkiewicz Maciej "Kotwicz"
Kamieński Jan "Cozas"
Kamiński Bronisław "Golf"
Kaszyński Eugeniusz "Nurt"
Kazimierczak Stanisław "Ksiądz"
Kiwer Edward "Biegaj"
Klimowicz Władysław "Tama"
Klimowski Tadeusz "Klon"
Klinicki Maksymilian "Wierzba 2"
Klocek-Niewęgłowski Włodzimierz "Garłuch"
Kobyliński Tadeusz "Hiena"
Kobyliński Wacław "Dziad"
Kochański Jan "Jarema"
Kochański Władysław "Bomba"
Kolasiński Stanisław "Ulewa"
Konik Bronisław "Sikora"
Konstanty Ignacy "Szmaragd"
Kontrym Bolesław "Żmudzin"
Kopisto Wacław "Kra"
Koprowski Franciszek "Dąb"
Kossakowski Tadeusz "Krystynek"
Kostuch Tomasz "Bryła"
Kotorowicz Stanisław "Kron"
Kowalik Edward "Ciapciuś"
Kowalski Jerzy "Baba"
Kowalski Ryszard "Benga"
Kozłowski Julian "Cichy"
Kożuchowski Henryk "Hora"
Krajewski Henryk "Trzaska" lub "Wicher"
Krasiński Adam "Szczur"
Krizar Leopold "Czeremosz"
Krokay Walenty "Siwy"
Kryszczukajtis Mirosław "Szary"
Krzymowski Stanisław "Kostka"
Kuczyński Marian "Zwrotnica"
Kujawiński Stanisław "Wodnik"
Kułakowski Aleksander "Rywal"
Kwarciński Mieczysław "Ziut"
Kwiatkowski Bohdan "Lewar"
- "L"
Lech Jan "Granit"
Lech Włodzimierz "Powiślak"
Leśkiewicz Marian "Wygoda"
Lewandowski ALeksander "Wiechlina"
Lewko Kazimierz "Palec"
Lewkowicz Bronisław "Kurs"
Linopwski Artur "Karp"
Lipiński Wojciech "Lawina"
Luszowicz Zdzisław "Szakal"
Łada Lech "Żagiew"
- "L"
Łagoda Hieronim "Lak"
Łakomy Albin "Twornik"
Łastowski Zenon "Łobuz"
Łojkiewicz Adolf "Ryś"
Łopianowski Narcyz "Sarna"
Łoś Ezechiel "Ikwa"
- "M"
Mackus Adma "Prosty"
Majewicz Stefan "Hruby"
Majorkiewicz Felicjan "Iron"
Makagonow Aleksander "Wschód"
Makarenko Anatol "Tłok"
Maksyś Władysław "Azot"
Malik Franciszek "Piorun 2"
Marecki Władysław "Żabik 2"
Marek Jan "Walka"
Marynowski Edmund "Sejm"
Matula Zbigniew "Radomyśl"
Matysko Jan "Oskard"
Mazur Stanisław "Limba"
Messing Janusz "Bekas"
Mich Stefan "Jerz"
Michalczewski Wincenty "Mir"
Miciek Władysław "Młot"
Milewicz Zygmunt "Róg"
Mostowiec Marian "Lis"
Motylewicz Piotr "Grab" lub "Krzemień"
Mrazek Zbigniew "Aminius"
- "N"
Nadolczak Bruno "Piast"
Nakoniecznikoff-Klukowski Przemysław "Kruk 2"
Niedzielski Rafał "Mocny"
Niemczycki Jerzy "Janczar"
Niepla Kazimierz "Kawka"
Nosek Antoni "Kajtuś"
Nowacki Józef "Horyń"
Nowak Piotr "Oko"
Nowakowski Michał "Harpun"
Nowobilski Tadeusz "Dzwon"
Nowodworski Cezary "Głód"
Nuszkiewicz Ryszard "Powolny"
- "O"
Odrowąż-Szukewicz Bolesław "Bystrzec"
Okulicki Leopold "Niedźwiadek" lub "Kobra"
Olszewski Stanisław "Bar"
Ossowski Stanisław "Jastrzębiec 2"
Ostrowiński Henryk "Smyk"
Osuchowski Kazimierz "Rosomak"
- "P"
Paczkowski Alfred "Wania"
Parada Michał "Mapa"
Parczewski Jan "Kraska"
Pentz Karol "Skała 2"
Perekładowski Fliks "Przyjaciel 2"
Peszke Zdzisław "Kaszmir"
Pękała-Górski Mieczysław "Bosak"
Piasecki Zbigniew "Orlik"
Piątkowski Bohdan "Mak"
Pic Witold "Cholewa"
Piekarski Aleksander "Turkuć"
Pieniak Czesław "Bór"
Pijanowski Wacław "Dym"
Pich Adolf "Góra" lub "Dolina"
Piotrowski Edward "Mema"
Piotrowski Julian "Rewera 2"
Piwnik Jan "Ponury"
Pluta Wilhelm "Pion"
Pokładecki Marian "Zoli"
Pokultinis Alfred "Fon"
Policiewicz Zygmunt "Świerk"
Poliszuk Jarosław "Arab"
Polończyk Bolesław "Kryształ"
Pospieszalski Antoni "Curie"
Poznański Jan "Pływak"
Prądzyński Janusz "Trzy"
Przetocki Jacek "Oset"
Prus Bogusławski Andrzej "Pancerz"
Przybylik Stefan "Gruch"
Psykała Mieczysław "Kalwadosik"
Pukacki Franciszek "Gzyms"
- "R"
Rachwał Bronisław "Glin"
Raczkowski Stanisław "Bułany"
Raczkowski Czesław "Orkan"
Raszplewicz Kazimierz "Tatar 2"
Ratajski Leszek "Żal"
Riedl Adam "Rodak"
Rogowski Jan "Czarka"
Romaszkan Roman "Tatar"
Rossiński Czesław "Kozioł"
Rostek Jan "Dan"
Rostworowski Jan "Mat"
Różycki Jan "Busik"
Rudkowski Roman "Rudy"
Runge Tadeusz "Osa"
Rybka Franciszek "Kula"
Rydzewski Lech "Grom"
Rzepka Kazimierz "Ognik"
- "S"
Sawicki Zygmunt "Samulik"
Scheller-Czarny Edwin "Fordon"
Seeman Tadeusz "Garbus"
Serafin Jan "Czerchawa"
Serafiński Fryderyk "Drabina"
Sędziak Stanisław "Warta"
Siakiewicz Władysław "Mruk"
Sikorski Zenon "Pożar"
Skowron Marian "Olcha 2"
Skowroński Ryszard "Lechita"
Skowroński Stanisław "Widelec"
Skrochowski Jan Kanty "Ostroga"
Skwierczyński Leopold "Aktor"
Smela Jan "Wir"
Smólski Kazimierz "Sosna"
Sokołowski Jerzy "Mira"
Sokołowski Tadeusz "Trop"
Sokół Tadeusz "Bug 2"
Sołtys Stanisław "Sowa"
Specylak Zbigniew "Tur"
Spychalski Józef "Grudzień" lub "Luty"
Sroczyński Zdzisław "Kompresor"
Starzyński Leszek "Malewa"
Starzyński Tadeusz "Ślepowron"
Stocki Tadeusz "Ćma"
Stołyhwo Olgierd "Stewa"
Stpiczyński Aleksander "Klara"
Straszyński Zdzisław "Meteor"
Strumpf Witold "Sud"
Szczepański Mieczysław "Dębina"
Szewczyk Piotr "Czer"
Szpakowicz Wiesław "Pak"
Szternal Kazimierz "Zryw"
Sztrom Jerzy "Pilnik"
Szubiński Władysław "Dach"
Szwiec Waldemar "Robot"
Szydłowski Adam "Poleszuk"
Szymański Feliks "Boga"
- "Ś"
Ściegienny Wincenty "Las"
Śliwa Kazimierz "Strażak"
Śmietanko Władysław "Cypr"
Śmigielski Tadeusz "Ślad"
Świątkowski Andrzej "Amurat"
- "T"
Tajchman Michał "Mikita"
Tarnawski Aleksander "Upłaz"
Tomaszewski Tadeusz "Wąwóz"
Trojanowski Czesław "Litwos"
Trondowski Stanisław "Grzmot 2"
Trybus Adam "Gaj"
Twardy zbigniew "Trzask"
- "U"
Uklański Witold "Herold"
Ulm Zygmunt "Szybki"
- "W"
Walter Jan "Cyrkiel"
Waruszyński Zbigniew "Dewjtis 2"
Wątróbski Józf "Jelito"
Whitehead Alfred "Dolina 2"
Wiącek Jan "Kanarek"
Wiechuła Bernard "Maruda"
Wiechuła Ludwik "Jeleń"
Wierzejewski Tomasz "Zgoda 2"
Wilczewski Michał "Uszka"
Wilczkiewicz Zbigniew "Kij"
Winiarski Zdzisław "Przemynik"
Winter Stanisław "Przemytnik"
Wiszniwski Otton "Topola"
Wiszniowski Roman "Harcerz"
Wiśniewski Władysław "Wróbel"
Witkowski Ludwik "Kosa"
Wolniak Bogusław "Mięta"
Woźniak Jan "Kwaśny"
- "Z"
Zabielski Józef "Żbik"
Zachmast Henryk "Zorza"
Zając Józef "Kolanko"
Zalewski Janusz "Chinek"
Zaorski Wacław "Ryba"
Zapotoczny Stanisław "Płomień"
Zarembski Wiktor "Zrąb"
Zawacka Elżbieta "Zo"
Zawadzki Alfred "Kos"
Zub-Zdanowicz Leonard "Dor"
Zyga Ryszard "Lelum"
- "Ż"
Żaak Franciszek "Mamka"
Żabierek Lech "Wulkan"
Żakowicz Józef "Tabu"
Żelechowski Tadeusz "Ring"
Żelkowski Bronisław "Dąbrowa"
Żórawski Bogusław "Mistral"
Żychiewicz Antoni "Przerwa"

10 stycznia 2009 zmarła Elżbieta Zawacka, pseud. "Zo". Jedyna kobieta cichociemna, generał brygady, która przeżyła prawie 100 lat.

30 stycznia 2014 roku, w wieku stu lat zmarł jeden z ostatnich "cichociemnych" - generał brygady Stefan Bałuk, pseud. "Starba" "Kubuś" (kawaler Virtuti Militari, dwukrotnie Krzyża Walecznych), jest jednym z 89 cichociemnych, którzy uczestniczyli w powstaniu warszawskim.

Lista spadochroniarzy przeszkolonych i nie przerzuconych do Ojczyzny, którzy zostali zaprzysiężeni na rotę Armii Krajowej po zakończeniu kursów odprawowych :

Przeszkoleni w Wielkiej Brytanii w okresie lipiec 1942 – wrzesień 1944

1. Andrzejewski Stanisław „Ruta”
2. Bąk Antoni „Kaczor”
3. Bernacki Wiktor „Poborca”
4. Białkowski Ludwik „Morar”
5. Bienia Franciszek „Czerwień”
6. Błażewski Stanisław „Rysy”
7. Boniecki-Kozera Władysław „Lazur”
8. Boroń Tadeusz „Druja”
9. Brągiel Bronisław „Zarzewie”
10. Brzostowski Jan „Włodarz”
11. Buntkowski Lech „Stanica”
12. Charłoziński Aleksander „Chart”
13. Cieszewski Tadeusz „Borus”
14. Cieślik Adam „Zdar”
15. Czajkowski Edward „Eter”
16. Czatyrko Konstanty „Książę”
17. Danecki Mieczysław „Filar”
18. Dąbkowski Witold „Morela”
19. Dąbrowski Czesław „Oliwka”
20. Dębicki Tadeusz „Płynny”
21. Derejsk Franciszek i „Jastrząb”
22. Dorwski Karol „Duży”
23. Drążyk Kazimierz „Kaliber”
24. Drozd Józef „Napięcie”
25. Drużyński Dezyderiusz „Celuloza”
26. Dubicki Bolesław „Zawrat”
27. Dybowski Adam „Split”
28. Dziurman Kazimierz „Masynisa”
29. Ejsmont Stanisław „Człek”
30. Faryniarz Zygmunt „Dypol”
31. Ficek Zygmunt „Plaster”
32. Filar Stanisław „Oktoda”
33. Gac Adam „Słaby”
34. Gaidowski Kazimierz „Rubin”
35. Garcorz Wiktor „Lasza”
36. Gałła Ryszard „Łyżka”
37. Gawlikowski Jan „Kamionka”
38. Grocholski Andrzej „Hubcza”
39. Grodzicki Sławomir „Boy”
40. Gromkowski Jerzy „Machiaveli”
41. Haas Tadeusz „Syrena”
42. Hryniewicz Franciszek „Strumień”
43. Hufnagiel Mieczysław „Radża”
44. Iwanicki Andrzej „Kończyna”
45. Iwanicki Julian „Pająk”
46. Jasiński Ludwik „Debra”
47. Józek Alojzy „Sadyba”
48. Jurczyc Mikołaj „Działo”
49. Kaczanowski Mikołaj „Kres”
50. Kaczmarek Władysław „Mściciel”
51. Kawulok Antoni „Długi”
52. Kierzkowski Bernard „Okoń”
53. Kiersonowski Zygmunt „Horodzicz”
54. Klimowicz Stanisław „Starter”
55. Kociołek Adam „Chrust”
56. Kołłupyło Czesław „Jutrzenka”
57. Korek Tadeusz „Listek”
58. Kościukiewicz Władysław „Poranek”
59. Kotowski Bolesław „Łada”
60. Kowalik Władysław „Przecinek”
61. Kozicki Stanisław „Tutka”
62. Kozłowski Bolesław „Szyna”
63. Krajewski Janusz „Wycior”
64. Krawczyszyn Mieczysław „Tartan”
65. Królicki Bolesław „Mongoł”
66. Krupa Michał „Ciupaga”
67. Krupowicz Narcyz „Mandżur”
68. Kubica Leszek „Struś”
69. Kucharek Bolesław „Boby”
70. Kuczyński Tadeusz „Zięba”
71. Kulesza Janusz Niemira
72. Kulikowski Narcyz „Zapalnik”
73. Kulikowski Wacław „Dłuto”
74. Kurkowski Bohdan „Zbrojarz”
75. Kwiatkowski Adam „Sywula”
76. Lebiedziewicz Jan „Skarga”
77. Lemme Jerzy „Bokser”
78. Lenckowski Sylwester „Skarpa”
79. Lipecki Tadeusz „Wiór”
80. Lipowski Karol „Różany”
81. Liszczyk Edward „Elka”
82. Lubuska Tadeusz „Zamar”
83. Maćkowiak Alfons „Alma”
84. Magdzik Jan „Elba”
85. Martel Ludwik „Kobus”
86. Mąkolski Wacław „Mesel”
87. Migoś Czesław „Neptun”
88. Miodek Teobald „Kierownica”
89. Miszczyszyn Henryk „Diaz”
90. Mitan Stefan „Nemo”
91. Mizerski Eugeniusz „Model”
92. Młynek Stanisław „Sarmat”
93. Mnich Edmund „Eda”
94. Natuniewicz Tadeusz „Pap”
95. Noculak Franciszek „Colt”
96. Pakiewicz Jan „Treki”
97. Paschke Teodor „Kujawiak”
98. Pasiewicz Czesław „Popiołek”
99. Pieczyk Franciszek „Żelbet”
100. Piotrowicz Czesław „Rumian”
101. Popowicz Tadeusz „Godula”
102. Prociuk Aleksander „Pałka”
103. Purzycki Zygmunt „Szark”
104. Rajcheld Dyonizy „Taran”
105. Raźny Michał „Ognisty”
106. Roman Jakub „Pędziwiatr”
107. Romel Alfons „Zemsta”
108. Rychlicki Ludwik „Różanka”
109. Sapieja Tadeusz „Izolator”
110. Seweryn Mieczysław „Rygiel”
111. Sielicki Stanisław „Stochód”
112. Siegiel Franciszek „Mściwój”
113. Skąpski Włodzimierz „Orsza”
114. Skupiński Stefan „Totul”
115. Socha Franciszek „Nigmar”
116. Sojka Edward „Miedza”
117. Stankiewicz Zbigniew „Wiewiór”
118. Straszak Jerzy „Osełka”
119. Strojny Zbigniew „Dysk”
120. Suszczyński Józef „Krzew”
121. Szczepka Jerzy „Bzik”
122. Szpak Józef „Wtyczka”
123. Szubski Tadeusz „Fakir”
124. Szymański Tadeusz „Dziedzic”
125. Świerz-Zalewski Witold „Zawodzie”
126. Tarkiewicz Franciszek „Blokada”
127. Tomczyk Jan „Huk”
128. Tybulewicz Eugeniusz „Czujny”
129. Wasiuk Józef „Bratek”
130. Węgorek Zygmunt „Żywiec”
131. Wicher Aleksander „Sudny”
132. Wieliczko Stanisław „Czerwony”
133. Wisłocki Tadeusz „Neonówka”
134. Wiśniewski Alfred „As”
135. Wolański Zbigniew „Cykl”
136. Wołaszyn Wacław „Pola”
137. Wójcik Marian „Larysa”
138. Wójek Leon „Gostyniec”
139. Wysocki Władysław „Latawiec”
140. Zakrzewski Tadeusz „Zyndram”
141. Zbrzeźniak Józef „Marniec”
142. Ziranek Edmund „Doba”
143. Złoczewski Loenard „Pila”
144. Zubrzycki Jerzy „Płomieńczyk”
145. Żak Stefan „Psota”
146. Żołyński Paweł „Ględa”
147. Grocholski Stanisław „Grabina”
148. Kazimierski Jan „Kuba”
149. Śreniawa-Saganowski Henryk „Huss”
150. Sarnowska Zofia „Puma”

Przeszkoleni we Włoszech w okresie luty – lipiec 1944

1. Barycki Edward „Nietoperz 2”
2. Bąbik Stanisław „Wir 2”
3. Bielan Henryk „Czubek 2”
4. Biskupski Zenon „Pstrąg 2”
5. Bryniarski Zbigniew „Gorlicz 2”
6. Buszek Kazimierz „Watra 2”
7. Donabidowicz Stanisałw „Narwal 2”
8. Duszyński Władysław „Wrzos 2”
9. Dziurlikowski Zbigniew „Cis 2”
10. Gąsiewicz Zbigniew „Koczerga 2”
11. Giecewicz Kaziemierz „Hyży 2”
12. Górnicki Jan „Gralak 2”
13. Górny Józef „Robak 2”
14. Groele Andrzej „Sęp 2”
15. Hejke Jan „Znicz 2”
16. Jackowski Jerzy „Olza 2”
17. Kowalczyński Klemens „Klin 2”
18. Kowalowski Andrzej „Kulas 2”
19. Kowalski Bolesław „Bekas 2”
20. Kowalski Stanisław „Rekin 2”
21. Kozłowski Zygmunt „Klon 2”
22. Krajewski Antoni „Jasiona 2”
23. Krasiński Jerzy „Sęk 2”
24. Król Jerzy „Bąk”
25. Kujawski Marian „Sosna 2”
26. Kultys Zygmunt „Chmura 2”
27. Kwaśniewski Bolesław „Kalina 2”
28. Lewicki Roman „Rogal 2”
29. Lipiński Henryk „Mar 2”
30. Lis Jan „Jeleń 2”
31. Pakowski Michał „Andrzej 2”
32. Malecki Justyn „Jot 2”
33. Maniak Władysław „Świrz 2”
34. Malinowski Roman „Czajka 2”
35. Monstyrski Stefan „Skiba 2”
36. Myszkowski Leonard „Wileńka 2”
37. Nadolski Stefan „Lama 2”
38. Narkiewicz Apolinary „Bogdnaiec 2”
39. Nowowiejski Henryk „Kania 2”
40. Osiński Kazimierz „Czarny 2”
41. Pietrusiewicz Stanisław „Piskor 2”
42. Pietrzyk Zdzisław „Dzikus 2”
43. Podczerwiński Andrzej „Kamień 2”
44. Proczka Józef „Młot 2”
45. Rachwał Kazimierz „Wrona 2”
46. Raciniewski Jan „Wróbel 2”
47. Rogoziński Marian „Muchawiec 2”
48. Rosiek Tadeusz „Kapa 2”
49. Służewski Andrzej „Sosna 2”
50. Smykała Teofil „Smyk 2”
51. Sołtysik Zbigniew „Krys 2”
52. Szaciłło Jan „Surma 2”
53. Szantyr Kazimierz „Oczeret 2”
54. Szmidt Stanisław „Brona 2”
55. Szumski Józef „Usza 2”
56. Tatarkowski Stanisław „Kamień 2”
57. Turski Zygmunt „Reduta 2”
58. Wojszczuk Zbigniew „Miś 2”
59. Wolanta Jakub „Wala 2”
60. Wielgos Zdzisław „Lampart 2”
61. Winiarski Maciej „Osika 2”
62. Wirga Stanisław „Tulipan 2”
63. Wojnarowski Mieczysław „Strzemię 2”
64. Wrzask Bolesław „Dąbrowa 2”
65. Zalewski Antoni „Giewont 2”
66. Zawisza Leszek „Karaś 2”
67. Zamorzyński Jan „Pińsk 2”

Większość polskiego personelu latającego i technicznego Lotnictwa Polskiego II RP ewakuowała się z Polski w 1939 r. przez Rumunię i Węgry do Francji. W kampanii francuskiej (maj-czerwiec 1940) brało udział polskie lotnictwo myśliwskie w jednostkach przydzielanych do jednostek francuskich oraz 145 dywizjon myśliwski. Ogólna liczba pilotów walczących we Francji - 136, którzy zestrzeli 51 samolotów na pewno, 3 prawdopodobnie i 6 uszkodzili. Po kapitulacji Francji polscy lotnicy przybyli na Wyspy Brytyjskie. 8 grudnia 1939 r. zgodnie z umową na konferencji paryskiej z dnia 25 października 1939 r. Lotnictwo Polskie zostało odtworzone w Wielkiej Brytanii. Z Francji i Polski przybyło do Anglii ok. 6 tys. żołnierzy lotnictwa. 5 sierpnia 1940 r. została podpisana angielsko-polska umowa o utworzeniu Polskich Sił Powietrznych. Już wcześniej, 1 lipca 1940 na terenie Anglii zaczęły powstawać polskie dywizjony lotnicze. Do października 1940 sformowano 4 dywizjony bombowe (300, 301, 304, i 305), 4 myśliwskie (302, 303, 306 i (308), 307 Dywizjon Myśliwski Nocny i 309 Współpracy z Armią. W styczniu i lutym 1941 utworzono jeszcze 3 dywizjony myśliwskie (315, 316, 317), później w marcu 1943 318 Dywizjon Myśliwsko-Rozpoznawczy i w październiku 1944 r. 663 Dywizjon Samolotów Artylerii. W celu utrzymania łączności pomiędzy Naczelnym Dowództwem Polskim a dowództwem RAF i polskimi jednostkami RAF oraz personelem polskim przydzielonym do jednostek brytyjskich utworzono Inspektorat Generalny Polskich Sił Powietrznych, który później 6 kwietnia 1944 r. został przemianowany w Dowództwo Polskich Sił Powietrznych. Inspektorem był w okresie maj – lipiec 1940 r. gen. bryg. pil. Władysław Kalkus, a po nim gen. bryg. pil. Stanisław Ujejski od 18 lipca 1940 – 17 sierpnia 1943 r., a od 19 września 1943 - 16 kwietnia 1947 gen. bryg. pil. Mateusz Iżycki.

Niemcy prowadząc wojnę totalna w Europie, w maju 1940 r. zbombardowali Rotterdam. Angielska doktryna wojenna nie przewidywała wojny totalnej. RAF Bomber Command (Dowództwo Bombowe RAF), w początkowym okresie wojny, nastawione było na atakowanie wyłącznie celów militarnych i opowiadało się za bombardowaniami precyzyjnymi. Już w kwietniu 1940 RAF, ze względu na ponoszone straty, zmuszony był do atakowania nocami, co nie sprzyjało precyzji i skuteczności. Jednak pod wpływem doświadczeń operacyjnych Dowództwo Bombowe doszło do wniosku, ze bombardowanie obszarowe będzie bardziej efektywne. Celem stały się także obiekty cywilne leżące obok wojskowych i przemysłowych. Miało to także wywrzeć presję psychologiczną na Niemców. Politycy angielscy razem z Churchillem przystali na tę koncepcję. Przeprowadzono na Berlin nalot 24/25 sierpnia 1940 r. Gdy nie powiodło się zniszczenie przez Niemców Królewskich Sił Powietrznych (RAF) próbowano rzucić Anglię na kolana zmasowanymi nalotami na miasta i ośrodki przemysłowe. 15 września ponad 1000 bombowców atakowało Londyn[3]. Anglicy odpowiedzieli nalotami dywanowymi zgodnie z dyrektywą z 14 lutego 1942 r., w której „postanowiono, że główny ciężar waszych operacji będzie koncentrował się na niszczeniu morale ludności cywilnej wroga”. Przystąpiono do nalotów dywanowych, których największe nasilenie nastąpiło w roku 1944. W styczniu 1941 dywizjony myśliwskie włączono do działań lotnictwa myśliwskiego RAF, które miało na celu zdobycie przewagi w powietrzu przez niszczenie Luftwaffe w walkach powietrznych i na lotniskach we Francji, Belgii, Holandii.

Pierwsze polskie dywizjony bombowe rozpoczęto formować wraz z dywizjonami myśliwskimi. 300 Dywizjon Bombowy powstał już w lipcu 1940 r. W sierpniu 1940 r. utworzono 301 Dywizjon Bombowy. Później powstały 304 Dywizjon Bombowy i 305 Dywizjon Bombowy. Na początku 1941 polskie dywizjony bombowe wspólnie z lotnictwem RAF rozpoczęły naloty na Bremę, Hamburg i Brest, w których stały niemieckie okręty Gneisenau, Scharnhorst i Prinz Eugen, bombardowały zakłady przemysłowe w Duisburgu, Essen, lotniska oraz węzły komunikacyjne w Kolonii, Mannheimie, Düsseldorf i Frankfurcie. Później ponosząc wielkie straty samoloty RAF (także polskie) bombardowały, głównie nocami, wszystkie większe niemieckie miasta, jak Kolonię, Hamburg, Berlin, Zagłębie Ruhry, Drezno. Jednocześnie dywizjony bombowe grały rolę dywizjonów transportujących broń i sprzęt do okupowanych krajów, celem wzmocnienia ruchu oporu. Naczelny Wódz – gen. Władysław Sikorski, jak i jego sztab zabiegał u Anglików o prowadzenie zrzutów na teren Polski. 26 lipca 1941 r. gen Sikorski ściągnął do Sztabu Naczelnego Wodza dowódcę 301 Dywizjonu płka Romana Rutkowskiego, w celu prowadzenia prac organizacyjnych nad lotami do Polski.

- 8 września 1941 do stacji RAF w Kinloss w północnej Szkocji odkomenderowano pierwsza załogę z 301 Dywizjonu w celu przeszkolenia do lotów specjalnych do Polski. W końcu października przydzielono ją do 138 Squadron RAF (Sqn).

7 listopada 1941 r. załoga kpt. Stanisława Króla (nawigator), pilot Tadeusz Jasiński z 301 Dywizjonu wykonała pierwszy lot ze zrzutem do Polski. Zrzutu dokonano w rej. Łyszkowice k/Łowicza. Załoga zrzuciła oprócz sprzętu trzech skoczków w tym: por. Jana Ponurego - pseudonim Piwnik. W drodze powrotnej, na skutek oblodzenia i braku paliwa załoga lądowała w Szwecji, gdzie została internowana. Po krótkim czasie, zwolniona z internowania, wróciła do jednostki.

17 listopada 1941, po katastrofie kpt. S. Króla w Szwecji do 138 Sqn przydzielono kolejne dwie polskie załogi.

27 grudnia 1941 wykonano drugi lot do Polski. Załoga nie odnalazła celu. Wykonano rzut „na ślepo” i załoga wróciła do bazy.

Loty do Warszawy utrudniał zakaz lądowania samolotów alianckich na lotniskach na prawym brzegu Wisły, zajętym przez wojska sowieckie. 10 września Stalin wyraził zgodę na międzylądowanie amerykańskich i brytyjskich maszyn na terenach zajętych przez Armię Czerwoną. 18 września 8. Armia Powietrzna USA zorganizowała wielką operacja „Frantic VII” nad Warszawę, w której 107 amerykańskich „Latających Fortec” zrzuciło nad miastem blisko 1250 zasobników z zaopatrzeniem, z tego tylko ok. 25% lądowało na teren kontrolowany przez powstańców. W sierpniu i wrześniu 1944 alianckie samoloty 280 razy startowały ze zrzutami do Warszawy, Puszczy Kampinoskiej i Lasu Kabackiego (170 razy z Brindisi oraz jednorazowo 110 maszyn z Wielkiej Brytanii). Zrzucono ponad 200 ton zaopatrzenia, z czego powstańcy odebrali ok. 60- 90 ton. Wg J. Kirchmayera w okresie od 4 sierpnia - 18 września na Warszawę z Zachodu startowano w 11 terminach, w których dokonano 150 zrzutów, w których uczesniczyło 228 samolotów, powstańcy odebrali 45 zrzutów. Na Puszczę Kampinoską i na Las Kabacki w okresie od 4 sierpnia - 18 września na Warszawę z Zachodu startowano w 15 terminach, w których dokonano 44 zrzutów, w których uczesniczyło 68 samolotów, powstańcy i partyzanci odebrali 28 zrzutów. Razem Warszawa i bazy podmiejskie odebrały 73 zrzuty o wadze 104 ton, z czego 82,3 t. amunicji i uzbrojenia i ok. 2,7 t. żywności i lekarstw. Przyjęto 953 zasobnimi i 347 paczek, z tego Warszawa przejęła 693 zasobniki i 180 paczek, w bazach podmiejskich 260 zasobników i 167 paczek. z 296 samolotów które wystartowały uległo zniszczeniu 34 tj. ok. 12%.

Od września 1944 r., gdy 1. Armia Wojska Polskiego opanowała prawobrzeżną Warszawę, loty ze rzutami broni, amunicji i żywności dla powstańców warszawskich wykonywali piloci 2 pułku bombowców nocnych „Kraków”[1] oraz sowieckiej 9 Gwardyjskiej Dywizji Nocnych Bombowców. Jednostki zrzucające osłaniał z powietrza 1 pułk myśliwski z polskiej 4. Dywizji Lotniczej. Według oficjalnych danych samoloty Armii Czerwonej i 1 Armii WP gen. Berlinga zrzuciły nad Warszawą zaopatrzenie o łącznej wadze ok. 150 ton, w tym 156 moździerzy, 505 rusznic ppanc., 1189 karabinów, 1478 pistoletów maszynowych oraz jedno działko ppanc. kal. 45 mm[2]. Wg Jerzego Kirchmayera zrzuty sowieckie, zapoczątkowane 13/14 września 1944, kontynuowane były przez następne noce do 18 września, a po przerwie 18-21 września trwały nadal do nocy 28/29 września. Oddziały walczace podjęły 5 ckm i 10 tys amunicji do nich, 700 pm z 60 tys. amunicji, 143 kbppanc z 4290 szt. amunicji, 48 granatników i 1729 granatów, 160 kb z 10 tys. amunicji, ok. 4000 granatów recznych inne zaopatrzenie to 50 - 55 ton, z tego 15 ton żywności. Lotnictwo sowieckie między 17-19 września bombardowało Cytadelę Warszawską, z której Niemcy przypuszczali zmasowane ataki na okoliczne ulice opanowane przez powstańców.

Loty lotników polskich i alianckich nad Polską zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, po 1990 r. napisem na jednej z tablic - "LOTY DO POLSKI 1941 - 1945".